Kelam İlminin Tarihi

Kelam Tarihi: Bir Düşünce Geleneğinin Doğuşu, Gelişimi ve Dönüşümü

Kelam ilmi, İslam medeniyetinin en özgün ve etkili düşünce disiplinlerinden biridir. Bu ders, Kelam'ın sadece teolojik bir sistem olarak değil, aynı zamanda kendi tarihsel ve toplumsal koşulları içinde doğup gelişen canlı bir gelenek olarak incelenmesini amaçlamaktadır. Katılımcılar, itikadî bir meselenin hangi tarihsel bağlamda ortaya çıktığını, farklı ekollerin bu meseleye neden farklı cevaplar ürettiğini ve bu cevapların İslam düşünce tarihinde nasıl bir etki bıraktığını anlama imkânı bulacaktır.

Dersin kapsayacağı temel dönemler ve konular şunlardır:

• Doğuş Dönemi (Erken Tartışmalar): İslam toplumunda Cemel ve Sıffin savaşları sonrası ortaya çıkan "büyük günah (mürtekib-i kebîre)", "kader" ve "imamet" gibi siyasi ve itikadî tartışmalar. Haricilik, Mürcie, Cehmiyye ve Kaderiyye gibi ilk itikadî fırkaların ortaya çıkışı.
• Teşekkül Dönemi (Sistematik Ekoller): İslam düşüncesinde akılcılığın zirvesi olarak kabul edilen Mutezile ekolünün doğuşu, temel prensipleri (Usûl-i Hamse) ve siyasi etkileri. Mutezile'ye bir tepki olarak gelişen ve Ehl-i Sünnet akidesini sistemleştiren İmam Eş'arî ve İmam Mâtürîdî'nin kurduğu Sünnî Kelam ekolleri ve metodolojileri.
• Felsefe ile Etkileşim Dönemi (Müteahhirîn Kelamı): İbn Sînâ ve Fârâbî gibi Meşşâî filozofların ortaya koyduğu felsefi sistemlerin İslam dünyasında yarattığı etki. İmam Gazâlî'nin bu felsefeye yönelik eleştirileri ve Kelam ilmine yeni bir yön vermesiyle başlayan "Müteahhirîn (Sonraki Dönem) Kelamı". Bu dönemde Kelam'ın mantık ve felsefenin kavramsal çerçevesini daha yoğun kullanması.
• Klasik Sonrası ve Modern Dönem: Osmanlı medreselerindeki Kelam geleneği ve duraklama dönemine dair tartışmalar. 19. ve 20. yüzyılda Batı düşüncesinin ve pozitivizmin meydan okumaları karşısında İslam inançlarını yeniden savunmayı ve yorumlamayı amaçlayan "Yeni İlm-i Kelam" hareketinin doğuşu, önemli temsilcileri ve günümüzdeki yansımaları.

Bu ders, öğrencilere sadece kronolojik bir bilgi aktarımı yapmakla kalmayıp, onlara düşünsel bir harita sunarak Kelamî düşüncenin evrimini, ekoller arası tartışmaların zenginliğini ve bu büyük entelektüel mirasın günümüz dünyasını anlamak için sunduğu imkânları keşfetme fırsatı tanıyacaktır.